ĐỪNG ĐỂ MỘT THỜI XA VẮNG NỮA

 Mình đã đọc nghiến ngấu không biết bao lần Thời xa vắng của ông. Và hình ảnh chàng trai Giang Minh Sài đã ám ảnh mình như thế nào để giờ mình được biết hoàn cảnh của ông bây giờ chẳng khác gì Sài ngày ấy nếu như không muốn nói là đau đớn gấp nhiều lần. Vì thế mà mình đã có kế hoạch hè này về quê sẽ ghé thăm ông (và thăm một người nữa cùng quê là Tạ Bá Hương). Đọc bài này của nhà văn Phạm Ngọc Tiến, xúc động và muốn được chia sẻ thật nhiều với ông- nhà văn Lê Lựu.

  

Một Lê Lựu trong tôi (Chân dung)

             Cú điện thoại của biên tập viên văn nghệ một tờ báo lớn khiến tôi bất ngờ. Nội dung chẳng có gì to tát nhưng đầy gợi mở và rất rộng tấm lòng. Vấn đề trao đổi chỉ là làm sao đừng như sau cái chết của nghệ sĩ Văn Hiệp mọi người mới nghĩ đến mới hiểu hoàn cảnh và muốn bù đắp những thiệt thòi cho người đã khuất mà phải làm gì đó cho những người đang còn sống hiện ở vào những hoàn cảnh nghiệt ngã. Người đầu tiên tôi nghĩ đến là nhà văn Lê Lựu.

                            Tác giả bài viết và nhà văn Lê Lựu

               Cảm giác bất ngờ trôi qua rất nhanh để rồi đọng lại những suy nghĩ xoay trở, những ân hận khôn nguôi. Hóa ra lâu nay mình sống quá vô tình thậm chí bất nhẫn và vô ơn đối với ông. Nơi ở hiện tại của nhà văn Lê Lựu ở Trung tâm văn hóa doanh nhân số 319 đường Tam Trinh (Hà Nội) chỉ cách nhà tôi chừng 200 số nhà. Đã lâu tôi không gặp ông. Trong một cảm giác hổ thẹn ngay chiều đó tôi đến thăm nhà văn Lê Lựu.

            Đời văn của tôi nếu không có những nhà văn như Lê Lựu hẳn đã chẳng được hanh thông và nhiều khả năng tôi đã rẽ ngả khác lập nghiêp. Năm 1989 truyện ngắn “Chạy trốn” của tôi dự thi ở tạp chí Văn nghệ quân đội. Lúc đưa lên chung khảo “Chạy trốn” bị loại. Lê Lựu là thành viên ban chung khảo. Ông phản đối quyết định này. Những nhận xét quyết đoán của Lê Lựu đã thay đổi số phận “Chạy trốn”. Nó được các thành viên khác đọc lại và chấp nhận đưa vào khung với giải nhì. Khỏi nói tôi hạnh phúc biết chừng nào khi đứa con đầu đời được khích lệ. Lúc đó tôi mới chỉ là người viết trẻ đang bập bõm đi những bước đầu tiên. Tôi đã quyết định dấn thân vào nghề văn sau truyện ngắn này. Cũng phải một thời gian sau đó tôi mới có dịp vinh hạnh được gặp làm quen ông. Lê Lựu tỏ ra mừng rỡ một cách dễ gần và ông cực kỳ hóm hỉnh. À thì ra cu Tiến chủ lợn đây à. Con lợn lai giống của em nhảy hay lắm. Chả là nhân vật của tôi trong “Chạy trốn” có một con lợn đực theo chủ đi lai tạo giống nòi ở thành phố. Ông nheo mắt rồi cười rất sảng khoái. Nhìn chú mày phừng phừng thế này cũng hao hao con lợn giống đực trong truyện đấy. Tôi ngượng đỏ mặt nhưng thấy cảm mến ông vì sự thân tình này. Nhiều năm sau không dám gọi là thân thiết nhưng khi nào có dịp gần gụi tôi luôn coi Lê Lựu như một người anh, người thày đúng nghĩa. Chẳng riêng cái ơn “vớt” truyện ngắn giải thưởng mà thực sự tôi kính trọng văn tài của ông. Tôi đã say mê đọc gần như toàn bộ các tác phẩm của Lê Lựu và học hỏi được rất nhiều. Từ truyện ngắn “Người cầm súng” (1970) đến tiểu thuyết “Mở rừng” (1976) là những tác phẩm có thể coi là kinh điển của dòng văn học thời kỳ chiến tranh. Nhưng thật sự khẳng định vị trí vững chắc của Lê Lựu trên văn đàn phải là bộ ba tiểu thuyết “Thời xa vắng” (1986), “Chuyện làng Cuội” (1991) và “Sóng ở đáy sông” (1994) trong thời kỳ văn học đổi mới.  Truyện ngắn và ký của Lê Lựu cũng rất đáng đọc. Chỉ tiếc sau này khi đã lâm bệnh, Lê Lựu có cho ra đời mấy cuốn tiểu thuyết mới nhưng đều không như mong muốn nếu chẳng muốn nói là chết yểu. Ông lý giải nguyên nhân là vì không thể viết trực tiếp được mà phải đọc cho thư ký đánh máy. Thảo nào những cuốn sách đó thiếu hẳn hồn cốt của Lê Lựu. Trong toàn bộ tác phẩm của Lê Lựu theo tôi tiêu biểu nhất là tiểu thuyết “Thời xa vắng”. Đây thật sự là một cuốn phim đời mang dấu ấn đau thương của thời đại. Gần Lê Lựu mới phát hiện ra tất cả những gì trong cuốn tiểu thuyết đó mà đậm nhất là nhân vật chính Giang Minh Sài đã ứng nghiệm vào cuộc đời của ông một cách vô cùng kinh ngạc và đau đớn bội phần. “Thời xa vắng” đã được chuyển thể thành kịch bản phim nhựa đưa lên màn ảnh. Hiện tại có nhà làm phim đang thúc giục tôi mua bản quyền để chuyển thể tiểu thuyết này thành phim truyền hình dài tập nhưng tôi còn lần lữa chưa quyết. Cuộc đời thật của Lê Lựu còn sinh động còn đau khổ gấp nhiều lần nhân vật Giang Minh Sài của ông. Nếu được phép ghép cuộc đời nhà văn và nguyên mẫu tiểu thuyết tôi tin đó mới là một kịch bản đích thực về “Thời xa vắng”. Chẳng dám mơ đến điều đó bởi vậy tôi vẫn dùng dằng suy tính dù biết nếu tôi chấp bút hẳn Lê Lựu sẽ tin tưởng chấp nhận.

            Ngôi nhà cũ của Lê Lựu ở số 8 Lý Nam Đế tôi mới chỉ đến đó chơi vài lần. Ông ít tiếp khách ở nhà. Một ngôi nhà mà những người thân thiết của Lê Lựu đều biết bản thân ông cũng chỉ là “khách”. Hai đời vợ, ba người con nhưng cuối đời ông phải tự mình xoay sở để lo thân dù cơ thể mang nhiều trọng bệnh và bản thân không cửa không nhà phải tá túc ở trụ sở cơ quan. Thật khó có thể ngờ một văn tài như Lê Lựu lại đang trong tình cảnh bi đát như vậy. Đã có nhiều bài viết về bi kịch gia đình của ông, tôi chẳng cần nhắc lại. Lại nói những lần hiếm hoi ông mời tôi đến nhà. Lần nào ông cũng có việc để nhờ. Khi thì chú gọi thợ điện đến kiểm tra hộ anh sao cái công tơ nó quay tốn tiền thế. Dứt khoát là cái thằng công tơ này nó ăn gian nó mõi tiền của anh. Chả là lúc đó tôi đang công tác bên ngành điện lực. Đại loại những chuyện vặt vãnh đó ít người ở tầm cỡ như Lê Lựu lại đi nhờ vả. Nhưng ông là vậy. Chân tình chứ không phải lạm dụng quan hệ. Tôi quý trọng ông một phần cũng ở cái sự chân thật rất nông dân này. Khi ông lập Trung tâm Văn hóa Doanh nhân trong đó có tờ tạp chí, thi thoảng ông lại ríu rít gọi. Tiến ơi, anh đăng cái truyện ngắn của chú nhé. Gửi cho anh ngay nhé. Hay vào. Mà thôi chỗ anh nhuận bút thấp lắm cứ để anh dùng cái cũ đã đăng cho chú đỡ thiệt. Nhiều nhà văn bạn ông đã kể những giai thoại về tính so đo con cua con cá của ông. Chẳng hề giận mà ngược lại ông còn hề hề cười xác nhận. Lê Lựu là thế.

            Tôi đến lúc nhà văn Lê Lựu đang nằm còng queo trên giường xem ti vi. Bộ dạng của ông trong chiếc áo sơ mi và chiếc quần đùi nom thật thảm. May mà khuôn mặt tương phản với toàn bộ cơ thể ốm yếu còn đầy đặn và hồng hào. Vừa nhác thấy tôi đến nhà văn Lê Lựu đã thốt ra rất tình cảm, Tiến đấy hả em. Rồi ông bảo với cô cháu nhân viên Trung tâm. Đây này, chú Tiến đấy. Chú Tiến nhà văn gốc điện có cái truyện con lợn đực đi nhảy lai giống nuôi chủ, tao vẫn nhắc đấy. Đã mấy chục năm ông vẫn nhớ chi tiết ấy. Không kìm nén được tôi bật khóc ôm lấy ông. Tôi là người khóc trước Lê Lựu dù bây giờ ông mắc bệnh cứ gặp ai là lại mếu máo sụt sùi. Ông kể rất lâu về tình cảnh hiện tại của mình. Còn đưa ra cả bản sao trích lục của tòa án vụ ly hôn hơn bốn chục năm trước. Tôi giật mình về những tiết lộ của ông. Sao lại khốn khổ đến mức đó cơ chứ. Mảnh đất hương hỏa của dòng tộc thuộc về ông nhưng giờ lại mang tên trong sổ đỏ người vợ cũ dù bản án đã tuyên minh bạch mọi điều và những người trong cuộc đã giải quyết dứt điểm mọi tồn đọng. Thêm nữa, người vợ thứ hai sau khi bán ngôi nhà số 8 Lý Nam Đế có chia một phần tiền cho ông và đưa ra tờ đơn ly hôn. Ông đã ký nhưng lại không cầm một bản nào. Đến giờ sau 4 năm người vợ trên danh nghĩa giấy tờ ấy biệt tăm ông không biết đang ở đâu dù ông đã hết sức kiếm tìm. Nhà văn ước muốn trước khi nhắm mắt miếng đất ở quê mang lại được tên ông để ông ủy quyền cho cháu họ và con gái thay nhau hương khói tiên tổ. Và nữa Lê Lựu muốn dứt điểm ly hôn người vợ thứ hai đã cạn nghĩa cạn tình. Để làm gì? Để không vướng mắc khi ông chết mọi tài sản còn lại của ông sẽ vẹn nguyên dành cho Quỹ nhà văn Lê Lựu, để tránh được một cuộc chia chác tài sản đau đớn lần thứ hai. Chao ôi, đắng đót làm sao. Nhìn ông lần từng bước vịn vào tường cố đi ra tiễn khách tôi phải vận sức nuốt ngược nước mắt vào trong. Tôi đưa ông vài tờ bạc làm quà nhưng Lê Lựu gạt đi. Cảm ơn em, tiền quý nhưng anh không cần. Anh cần Tiến giúp, cần mọi người giúp cho tâm nguyện cuối cùng của anh được thỏa ước. Tôi hiểu. Em sẽ giúp anh trong khả năng có thể. Tôi nói sẽ mời cho ông luật sư miễn phí để giải quyết những việc ông đang trăn trở. Nghe thế Lê Lựu méo xệch miệng nghẹn ngào. Cảm ơn em, cảm ơn em. Tôi đi thật nhanh tránh cơn xúc động mãnh liệt cứ trào lên trào mãi. Em tin còn có sự công bằng anh Lựu ạ. Mọi người sẽ cùng nhau giúp anh. Mong lắm tâm nguyện của anh sẽ thành hiện thực để lúc ra đi anh được phần thanh thản./.

Hà Nội 3/5/2013

PNT
(Nguồn tại đây)